सुर्य थापा,काठमाडौ।
हिमाल र तराईलाई जोड्ने पहाडको एउटा गन्तव्य हो, गौमुखी । यसका लागि तराई र पहाडका चार गन्तव्य जोडेर लुम्बिनी–स्वर्गद्वारी तथा रेसुंगा–गौमुखी सर्किट बनाउन सकिन्छ । २ वैशाखमा गौमुखी गाउँपालिका अर्खा ठूलचौरमा संचार तथा सूचना प्रविधिमन्त्री गोकुलप्रसाद बास्कोटाले उद्घाटन गरेको ‘गौमुखी मिडिया सम्मेलन’मा लुम्बिनी विकास कोषका उपाध्यक्ष भिक्षु मैत्रेय, स्वर्गद्वारी नगरपालिकाका मेयर नेत्रबहादुर रोकाया, गौमुखी गाउँपालिकाका अध्यक्ष विष्णु गिरी र रेसुंगा नगरपालिकाका उपमेयर सीता भण्डारीले चारै गन्तव्य जोड्ने प्रतिबद्धता पनि गरेका हुन् ।
उनीहरूको प्रतिबद्धताअनुसार काम गर्न सकियो भने अब तराई–पहाड जोडेर नयाँ पर्यटकीय सर्किट बन्नेछ, जुन हिमालसम्म पुग्नेछ । यसले भविष्यमा कोइलाबास–कोरला त्रिदेशीय मार्ग व्यवस्थित भइसक्दा लुम्बिनी–स्वर्गद्वारी एवं रेसुंगा–गौमुखी हुँदै पर्यटकहरूलाई हिन्दू र बौद्ध धर्मावलम्बीको साझा र पवित्र तीर्थस्थल मुक्तिनाथसम्मको यात्रा तय गर्नेछ ।
यसका लागि अर्खामा सुविधासम्पन्न गुम्बा र ध्यानकेन्द्र निर्माण गरी भिक्षुहरूको यात्रा र बसाइलाई सहज बनाउनुपर्छ । साथै, अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध र समन्वय पनि बढाउनुपर्नेछ ।
गाईको मुखजस्तै गौमुखी
राप्तीको एक हिस्सा झिमरुक नदीको उद्गमस्थल गौमुखी प्रसिद्ध तीर्थस्थल हो । समुद्री सतहबाट दुई हजार एक सय मिटर उचाइमा रहेको गौमुखी उत्तरी प्युठानको अर्खामा अवस्थित छ । मदाने–पन्चासे संरक्षण क्षेत्रअन्तर्गत पर्ने गौमुखीमा माघे संक्रान्तिमा मेला लाग्छ । हजारौँ तीर्थयात्री पुग्ने मेलामा स्नान गर्ने, परेवा, कलम, ध्वजा र दाम्लो चढाउने गरिन्छ । मनोकामना पूरा हुने विश्वास छ ।
करिब डेढ सय वर्षअघि बाग्लुङको निसीका तगारा बुढामगर (निसेल)ले भैँसी चराउँदा गौमुखीको १२ मिटर लम्बाइ, ६ फिट चौडाइ र सात मिटर उचाइको गुफा भेटेका थिए । त्यसलाई उनले गाईको मुखजस्तो पत्थरको आकारबाट पानी आएको दृश्यका आधारमा गौमुखी नामाकरण गरेको भन्ने किम्बदन्ती छ । त्यही गुफाबाट पानी निस्केपछि झिमरुक नदीका रूपमा प्रवाह सुरु हुन्छ ।
प्युठानका केही गन्तव्य
स्वर्गद्वारी नगरपालिका : स्वर्गद्वारी, भिंगृपार्क, सारीको भूबनोट अवलोकन
प्युठान नगरपालिका : भित्रीकोट, सहिद स्मृित पार्क, लिस्ने भञ्ज्याङ, डल्ले सराय
माण्डवी गाउँपालिका : उदयपुरकोट दरबार ,झिमरुक जलविद्युत् गृह, बाटुले, रातापानी, बराहगुफा
मल्लरानी गाउँपालिका : मल्लरानी भ्युप्वाइन्ट, झाँक्रीस्थान, खैरासराङकोट, पालुकास्थान
झिमरुक गाउँपालिका : रक गार्डेन, सौतामारे, ओखरकोट, गडीकोट, दहियाल्ना, स्नाथान, मुर्चुलधुरी
गौमुखी गाउँपालिका : गौमुखी, तामाखानी, झाँक्रीढुंगा, रानीवन दह, नांगी
नौबहिनी गाउँपालिका : कोठीभिर, झुलेनी, कोटबारा दह, लुङ
ऐरावती गाउँपालिका : ऐरावती, सहिद स्मृति पार्क बरौला, बिजुलीकोट, दाङबाङ
सरुमारानी गाउँपालिका : गढी दरबार, रानीकुवा, किमिचौर दह, राप्ती नदी किनार ।
कसरी पुग्ने ?
प्युठानको बाग्दुलाबाट ४० किमि, अर्घाखाँचीको सन्धिखर्कबाट ५२ किमि दूरीमा गौमुखी छ । गुल्मीको तम्घासबाट पनि यहाँ पुग्न सकिन्छ । अहिले अर्खा, अर्तुवाङबाट गाडीमा ठूलाचौर र पैदल हिँडेर गौमुखी पुग्न सकिन्छ । बाग्दुला–ठूलाबेंसी–भीमगिठे ७२ किमि त्रिदेशीय सडक निर्माण पूरा गरी यसलाई आकर्षक पर्यटकीय गन्तव्यका रूपमा विकास गर्न सकिन्छ ।
गुलाबी गुराँस
पहाडी क्षेत्रमा ५२ प्रकारका पारिस्थितिक प्रणाली छन्, जुन गौमुखीमा पनि छन् । मध्यपहाडी क्षेत्रमा रहेका एक सय १० जातका स्तनधारी जीवजन्तु र ६ सय ९१ जातका चरा पाइन्छन् । तिनको बसोवास क्षेत्र पनि हो, गौमुखी । डा“फे, मुनाल, चिल, कालिज र गिद्ध त यहाँ पाइने नै भए । यो जडिबुटीका लागि पनि महत्वपूर्ण छ ।
यो क्षेत्र लालीगुराँसले भरिभराउ हुन्छ । जसमा गुलाबी रङको गुराँस विशेष आकर्षणका रूपमा रहेको छ । गौमुखी आसपासको संरक्षित क्षेत्र, जलजला क्षेत्र, मदाने संरक्षण क्षेत्र, गौमुखी संरक्षित वन र ढोरपाटन शिकार आरक्षले पर्यटक लोभ्याउन मद्दत गर्छन् ।
केही प्रयास
यहाँ पर्यटकीय पूर्वाधारको अभाव छ । सामान्य मन्दिर छ । तीर्थालुका लागि धर्मशालालगायत आवश्यक पूर्वाधार छैनन् । यहाँ मगर संग्रहालय र होमस्टे सञ्चालनका लागि प्रयास भइरहेको छ । नेपाल पर्यटन बोर्डको ५० लाखमा मच्छी–ढाँड–दहियाल्ना–तामाखानी–झाक्रीढुंगा–नांगी–गौमुखी–अग्लुङ–खुङ–नारीकोट–बाँदीकोट–ओखरकोट–ढाँड र मच्छी जोड्न पदयात्रा मार्ग बनेको छ ।
प्रदेश सरकारको ५० लाखमा बेल्वास–लिस्ने–लिस्नेभञ्ज्याङ–झुलेनी–बाहने पदयात्रा मार्गको सर्भेक्षण र निर्माण जारी छ । यसलाई भविष्यमा स्वर्गद्वारी–गौमुखी पदयात्रा मार्गको निर्माण गरी सञ्चालनको आधार मार्गका रूपमा विकास गर्न सकिन्छ । अब बाहने–खवाङ–दहियाल्ना खण्डलाई जोड्नुपर्नेछ । यसो गरिसक्दा स्वर्गद्वारी–गौमुखी जोड्ने पदयात्रा मार्ग व्यवस्थित हुनेछ ।
अब के गर्ने ?
गौमुखी, मदाने, झिमरुक, रेसुंगा र स्वर्गद्वारी आदि गाउँ र नगरपालिकाले हेलिप्याड निर्माण गरेर हेलिकोप्टर सेवाको पूर्वाधार बनाउनुपर्छ । प्रत्येक स्थानीय तहमा पर्यटन सूचना केन्द्र, एक–एक सामुदायिक होमस्टे, पदयात्रा मार्ग र कम्तीमा एक पर्यटकस्तरीय होटल/रिसोर्ट सञ्चालनको व्यावसायिक वातावरण बनाउन सकिन्छ ।
काठमाडौं र लुम्बिनीबाट स्वर्गद्वारी र गौमुखीसम्म पर्यटक यातायात (हरियो प्लेट) का गाडी सञ्चालन गर्न सकिन्छ । लुम्बिनीबाट स्वर्गद्वारी टुरिस्ट बस सञ्चालन गर्ने र गौमुखीलगायत प्युठानका गन्तव्य लक्षित गरेर चार रात पाँच दिनको ‘स्वर्गद्वारी प्युठान भ्रमण प्याकेज’ बनाएर प्याकेज टुर सञ्चालन गर्ने व्यवस्था गर्न सकिन्छ ।
सुर्य थापा नेकपाका केन्द्रीय सदस्य र पर्यटन बिज्ञ समेत हुनुहुन्छ।