गुरुङ समुदायका अगुवाहरू भाषा, कला, संस्कृति जोगाउन अनवरत खटिरहेका छन् । नयाँ पुस्ताको बेवास्ताका कारण उनीहरूको मेहनत प्रभावकारी नहुँदा चिन्तित् छन् ।
शशिधर भण्डारी(समृद्ध),प्युठान । प्युठानका विभिन्न स्थानमा ल्होसार पर्वलाई गुरुङ समुदायले धुमधामका साथ मनाएका छन् । जिल्लाका दाङवाङ, माझकोट, बरौला, पकला, धुवाङ, विजुली, लाममेला, नागरिकोट, बांगेशाल, हंसपुर,धनचौर बेलबास, रजवारा लगायतका स्थानमा गुरुङ समुदायको बसोबास रहेको छ । तीमध्ये माझकोट, दाङवाङ, धनचौर र बाँगेसालमा मञ्च कार्यक्रमसहित धुमधाम साथ मनाइएको छ ।
लोप हुनै थालेको संस्कृतिलाई जर्गेना गर्ने उद्देश्यसहित २०५८ सालदेखि गुरुङहरूले आफ्नो समुदायलाई एकीकृत गरी पर्वहरू मनाउने र भाषा प्रशिक्षण लगायतका कायक्रम सञ्चालन गर्दै आएका छन् । ल्होसार गुरुङ समुदायको नयाँ वर्षका अवसरमा हिन्दू समुदायले मनाउँदै आएको दशैसरह मानिने ठूलो चाड मानिन्छ । दशैमा गरिने क्रियाकलापहरू यसमा पनि पर्दछन् तर शैली भने फरक हुन्छ । किनभने देशमा गुरुङ समुदायको पृथक पहिचान छ । यसरी संस्कृति, भेषभूषा र रीतिरिवाजले धनी मानिएको समुदायको आफ्नो पहिचानलाई जर्गेना गर्ने चुनौती बढ्दै गएको छ । जिल्लामा पछिल्ला दिनमा भव्यताका साथ मनाइने ल्होसार पर्वको महत्व रमाइलोमा परिणत हुँदा मौलिकता हराउने चिन्ता बढेको छ ।
ऐरावती गाउँपालिका–२ हार्बुङका कमल झाक्री गुरुङ भाषा बोल्न जान्दैनन् । उमेर ५० काटेपनि नयाँ पुस्ता सरह हुनुप¥यो । गुरुङहरू फरक पहिचान, भाषा र संस्कृतिमा धनी भएपनि आफ्नो भाषा बोल्न नसक्दा उनलाई पछुतो छ ।
ऐरावती गाउँपालिका–१ सिर्सेनी निबासी ५१ वर्षीय उमबहादुर गुरुङको गुनासो भने फरक छ । उनी बुबाआमाले बोलेको भाषा केही मात्रामा सिके पनि पछिल्ला दिनमा धेरै शब्द भुल्न थालेका छन् । नयाँ पुस्ताले नसिकेका कारण छोराछोरीदेखि नयाँ पुस्तासंँग खस(नेपाली) भाषा बोल्नु पर्ने हुँदा सबै कुरा सम्झन छाडेका हुन् । उनलाई आफ्नो भाषाको संरक्षण गर्ने चिन्ता भएको बताउछन् ।
त्यसै गरी प्युठान नगरपालिका–६ माझकोटकी प्रिमा गुरुङ भने केही भाषा बोल्न जानेकी छन् । उनलाई पनि नयाँ पुस्तामा भाषाको पुस्तान्तरणको समस्या भएको बताउछिन् । जिल्लामा भाषा संरक्षणका लागि तालिम तथा प्रशिक्षणका कार्यक्रम नभएका होइनन्, तर युवा पुस्तामा भाषा सिक्ने चासो नहुँदा भाषा तथा मौलिकताको अभाव खड्किन थालेको छ ।
प्युठान नगरपालिका–६ गुरुङ गाउँका पुनाराम गुरुङ युवा पुस्ताले गुरुङ संस्कृतिप्रति चासो नराखे आफ्नो पहिचान गुम्ने बताउछन् । उनी जनप्रतिनिधि समेत हुन् । भाषा, संस्कृति र आफ्नो पहिचानका लागि गुरुङ समुदायको सङ्गठनले जनगणनामा सक्रियतापूर्वक भाग लिई तथ्याङ्क निकाल्न थालेको पुनाराम गुरुङले बताए ।
तमु ल्होसार गुरुङ जातिको महान् चाड हो । यो चाड खासगरी नेपालमा र विश्वका अन्य देशहरूमा पनि मनाइन्छ । ल्होसार भनेको नयाँ वर्ष हो । हाल यो हिन्दू जातिको भारतिय पात्रो विक्रम सम्वत्अन्तर्गत पुस महिनाको १५ गतेलाई आधार मानेर मनाइने चलन छ । गुरूङ समुदायलाई जनाउने अर्को नाम तमु हो । तमु ल्होसारले गुरूङ समुदायको भित्तेपात्रोमा नयाँ सम्वत् सुरू भएको सङ्केत गर्दछ । प्राचीन तमु प्यो शास्त्रका अनुसार तमु ल्होसारको दिन तमुहरूका प्रथम महापुरुषको उत्पत्ति भएको मानिन्छ ।
ल्होसारकै दिनभन्दा अघिल्लो साँझदेखि नै यसलाई मनाउन सुरू गरिन्छ । साँझ पूजापाठ, भोजभत्तेर, नाचगान गरी आधा रातमा ’नयाँ वर्ष आयो’ भन्दै नयाँ वर्षको स्वागत गरिन्छ । ल्होसारको दिन बिहानदेखि नै ढोग–भेट, आशीष आदानप्रदान गर्दै नाता कुटुम्बलाई बोलाएर भोज खुवाएर बडो धुमधामका साथ मनाइन्छ । ल्होसारको दिन गुरूङ जातिहरू आफ्नै शैलीका भेषभूषा जस्तै शिरबन्दी, मखमली चोली, घलेक्क, पटुकी, छिट्को गुन्यु र मजेत्रो महिलाहरूले लगाएर सजिन्छन् भने पुरूषहरूले शिरमा टोपी, भोटो माथि भाङ्ग्रो लगाउँछन् र त्यसको साथमा कछाड अनि पटुकी बाँध्छन् । अन्य जातले जस्तै गुरूङ जातिहरूको पनि पर्वहरू मनाउने एउटा आफ्नै शैली छ, यी जातिहरूमा घाटु, सोरठी स्थानीय भाषामा चुड्का भनेर प्रचलित नाच कौडा नाच नाचेर आफ्ना परिवार, साथीभाइहरूसँग रमाइलो गर्छन् । प्युठानमा घाटु, सालैजो, सोरठी, गुरुङभाषाका गीतहरूमा नाँचगान, मञ्चका कार्यक्रमहरू गरेर मनाउने गरिन्छ ।
संरक्षणमा लागी परेका छौं ः गुरुङ
गुरुङ राष्ट्रिय परिषद् प्युठानका अध्यक्ष गुमानसिंह गुरुङले गुरुङ समुदायको रीतिरिवाज, भेषभूषा र भाषा संरक्षणका लागि २०५८ देखि लागी परिरहेको बताए । उनले संरक्षणका लागि बसाइसराइ, पहिचानको संरक्षणका लागि प्रशिक्षण, तालिमका कार्यक्रम गरे पनि यसमा नयाँ पुस्ताको चासो नजाँदा समस्या भइरहेको उनको भनाइ छ ।