चिसो वढेपछि स्वर्गद्धारीका बटुक झरे देउखुरी
सागर रिजाल÷प्युठान ।
प्यूठानको धार्मिक तथा पर्यटकिय तिर्थस्थल स्वर्गद्धारी मन्दिरमा रहेको विद्यालयमा अध्ययन गर्ने बटुकहरु लमही नगरपालिका ‐३ बनगाउँ स्वर्गद्धारी आश्रममा गएका छन् । स्वर्गद्धारीमा चिसो वढे संगै ८३ जना बटुकहरु तीन महिनाको लागी देउखुरी झरेका हुन् । चिसोबाट बचाउन ११ वर्ष देखि १४ वर्ष उमेर समुहका बटुकलाई देउखुरीमा झारेको स्वर्गद्धारी आश्रम प्युठानका प्रमुख प्रशासकिय अधिकृत हरि अधिकारीले बताए । उनले भने,‐‘हरेक वर्ष मंसिर १५ गते देखि फागुन १५ सम्मका लागि बटुकलाई देउखुरीमा लान्छौँ । ’
यज्ञमा काम गर्ने विद्यार्थी स्वर्गद्धारीमै रहेको र अरु बटुक र पढाउने शिक्षकलाई देउखुरीमा झारेको उनले बताए । ‘स्वर्गद्धारीमा चिसो अत्याधिक हुने भएकाले बटुकलाई देउखुरीमा सारिएको आश्रम प्रमुख हरी अधिकारीले बताए । स्वर्गद्धारी आश्रमको लमही नगरपालिकाको बनगाउँ र घोराही उपमहानगरपालिका १४ झिगौरामा गरि १ हजार ५० विगा जग्गा रहेको समेत उनले जानकारी दिए ।
प्राविधिक विषय सरह संस्कृत शिक्षा
हिन्दु संस्कार अनुसार पूजा पाठ गर्न ब्राह्मण चाहिने भएकाले प्राविधिक शिक्षा सरह संस्कृत शिक्षा चाहिन्छ । पुजापाठ गर्न, होम गर्न, कुण्ड बनाउन, वेदी बनाउन पढनु पर्दछ । पढेकाले मात्रै थाहा पाउने र कर्मकाण्ड गर्दा उपयोगी हुन्छ । त्यही भएर प्राविधिक विषयसँग जोडेको हुँ’ बटुकहरुलाई पढाउने शिक्षक छबिलाल न्यौपानले भने–‘संस्कृत मात्रै पढाउदैनौं । अंग्रेजी, गणित, सामाजिक विषय पनि विद्यार्थीलाई पढाउछौं ।’
जन्म, मृत्यु संस्कारको लागि पनि नभई भएन् । पुर्खाहरुले पढे, जाने र यो कर्म चलाए । नयाँ पुस्तालाई जानकारी कमै छ । तर, पनि यो संस्कृत गुरुकुल शिक्षामा आएका युवाहरुले प्राविधिक विषय सरह संस्कृत शिक्षा रहेको बताउछन् ।
बाउ बाजेको ठाडो धान्न सस्कृत शिक्षा
ऐरावती गाउँपालिका ‐२ बरौलाका १४ वर्षिय कमल ज्ञवालीले ८ कक्षा पास गरेका छन । तर, उनलाई संस्कृत शिक्षा तर्फ मोह जाग्यो । घरका अभिभावकले उनलाई यो वेद विद्या पढ्न हौसाए । अहिले उनि संस्कृत शिक्षाको बाहिरी कक्षामा भर्ना भएका छन् ।‘नृत्य कर्म सिक्दै छु । पढेर पूजा, पाठ लागाउन जान्ने हुने मन छ । उनले भने–‘हाम्रो धर्म संस्कृती बचाउनु पर्छ भनेर पनी यता आएँ ।’
यस्तै कक्षा दश पास गरेका २० वर्षीय हरिषचन्द्र पोखरेलले बाउ–बाजेले गरेको कर्म धान्न संस्कृत पढ्न थालेको बताए । ‘चार जना दाजु भाई छौं । म जेठों छोरा हुँ । मलाई पूजारी बन्ने मन लाग्यो र यता आएँ’उनले भने–‘कर्म काण्डलाई आफ्नो पेशा बनाउन चाहन्छु । गाउँमा रुद्री, श्राद्ध लगाउदा ब्राहमण भेटिन छाडे । त्यही भएर त्यो कर्मलाई बचाउन यता आएँ ।’
बाल तपस्यिवी वेद विद्याय गुरुकुलम विद्यालय प्युठानको स्वर्गद्धारी नगरपालिका वडा नं २ स्वर्गद्धारीमा छ । यो विद्यालयमा ११ वर्षकै उमेरमा विद्यार्थी भर्ना गर्न देशका विभिन्न ठाउँबाट अभिभावकहरु आउने गर्छन् । पूर्वमा धादिंगदेखि पश्चिममा जुम्ला, हुम्लाका विद्यार्र्थीहरुले यहाँ अध्ययन गरेको छन् ।
खासगरी आफ्ना सन्तानलाई नैतिकवान बनेको देख्न चाहने अभिभावकहरुले गुरुकुल शिक्षामा भर्ना गरेको पाईएको छ । मद्यपान, धुम्रपान र गलत कृयाकलापबाट टाढा राख्न पनि आउने अभिभावक पाएका छौँ । स्वर्गद्धारी आश्रम वनगाउँका प्रमुख हरी अधिकारीले भने–‘यहाँबाट पास भएर निस्किएका विद्यार्थीले आफूलाई जन्म दिने बावु, आमालाई वृद्धाश्रम पठाउदैन ।’