– प्रदिप पन्थ
देश संघियतामा गएको करिब ५ बर्ष पुरा हुनै लाग्यो l यो बिचमा जनतासामु हरेक गाउमा पर्याप्त मात्रामा बजेट गएको सोझै देख्न सकिन्छ । बिकाश पनि नभएको होइन प्रसस्त भएकै छ । तर हरेक गाउ, टोल, शहरलाइ हेर्ने हो भने मात्र सडक र भौतिक निर्माणलाइ प्राथमिकता दिएको देखिन्छ ।यी कुराहरु पनि आवस्यक कुराहरु नै हुन् तर कृषि प्रधान देशमा कहाँ छ त कृषि ?
कुल ग्राहस्थ उत्पादनको करिब एक तिहाइ भाग ओगटेको क्षेत्र हो कृषि क्षेत्र । व्यवहारमा जति ठुला गफ गरे पनि देशको समृद्दी कृषि बिना असम्भव नै छ । तर यो क्षेत्र राजनीतिक स्वार्थ कै कारण यति थिचोमिचोमा परिसकेको छ कि अब उठ्नै गार्हो हुने अवस्थामा आइसकेको छ । अहिले जनताको सबैभन्दा नजिकको सरकार भनेको स्थानीय सरकार हो तर यहि स्थानीय सरकारले कृषि नबुझी दिदा एती सम्मको समस्या आइपरेका हुन् । यो भन्दै गर्दा अहिले भएका सबै स्थानीय सरकारले गलत गरेका छन भन्ने चाही होइन । कतिपय यस्ता स्थानीय निकाय छन् कि उनीहरुले बिकास बजेटको एक तिहाइनै कृषि क्षेत्रलाइ छुट्टाएका छन् र जुन उदाहरणीय पनि छन् ।
प्राय कृषि क्षेत्र पछाडी पर्नुको कारण वैचारिक राजनीतिको अभाबनै हो । पैसा र शक्तिको आधारमा राजनीतिक दलहरुले चुनाबको टिकट दिने जुन चलन छ यसले ल्याउने प्रतिफल यहीनै हो । प्राय स्थानीय नेताहरु संग ठुलो सोचको अभाव म देखिराखेको हुन्छु। उनीहरु १०० ग्राम बिउ, एउटा टनेल प्लास्टिक, सानो सिचाई ड्रम आदि किसानलाई बाढ्दैमा खुसि छन् । यी कुराहरु पनि बास्तबिक किसानकोमा पुर्याउन पाएता ठुलै सफलता हुन्थ्यो नि । गैर किसान जो आफ्नो बोलीमा किसान छ तर व्यवहारमा छैन त्यस्ता मान्छे जनप्रतिनिधिका आफ्ना मान्छे भएकै भरमा अनुदान पाएका छन । तर बास्तबिक किसान सधै पछाडी परिराखेका छन् । कृषि पेशालाइ श्रमिकको पेशाको रुपमा लिने, कृषि भन्दा सडक पूर्वाधारमा बढी प्राथमिकता दिनुनै आजको दिनमा कृषि पछाडी परेको हो । ठुलो आर्थिक सम्भावना बोकेको कृषि क्षेत्रलाइ सामान्य रुपमा हेरिनु नै हामीजस्ता कृषि प्राविधिकको साथै सबैको लागि विडम्बनाको कुरा हो । भाषणमा जे भनिन्छ त्यो व्यवहारमा पटक्कै लागु छैन । कतै भाषण सुन्न जानु भयो भने नेपाल कृषि प्रधान देश हो भनेर भन्न कोहिले छुटाउनेवाला छैन तर व्यवहारमा हामी सबैले देखि सकेका छौ ।
कृषि क्षेत्रलाइ प्राथमिकता नदिनुत अलग कुरा भयो । कृषि जस्तो प्राबिधिक क्षेत्रको बिज्ञलाइ सम्मानको कुरा त पर छ अपमान सम्म गरेको देखेको छु । प्राय जसो स्थानीय तहमा जनप्रतिनिधी मात्र होइन खरिदार स्तरको कर्मचारीले करार कृषि अधिकृतलाई अपहेलना गरेको देखिन्छ l हामि सबैले बुझ्नु पर्नी कुरा के हो भन्दा कृषि बिना हाम्रो दैनिकि नै असम्भव छ । हामिसंग बिगतका धेरै इतिहासहरु छन् कि कृषि क्षेत्रमा कति निर्यात गरिन्थ्यो र कति आयात गरिन्थ्यो । बिस्तारै त्यो इतिहास इतिहासमै सिमित हुन थालि सक्यो । तराइको उर्बर भुमि आवासीय क्षेत्रमा परिणत हुनु र पहाडमा उत्पादकत्व बढाउन नसक्नु यसका मुल कारणहरु हुन् । मध्य पहाडको अर्को समस्या भनेको जङ्गली जनावर पनि हो तर यसको समाधान स्थानीय सरकार संगै नभएकै अवस्था छ । त्यसैले तिन तहको सरकारको समन्वय पनि अपरिहार्य कुरा हो ।
त्यसैले हामि सबैले बुझ्नु पर्ने कुरा कृषि भनेको देशको मेरुदण्ड हो । मेरुदण्डले थोरै पनि आफ्नो काम गर्न भुल्यो भने के हुन्छ ? हो त्यस्तै हो कृषि पनि देशको कुरामा सबैले आफ्नो स्थानबाट झक्झकाउने गरौ ।
लेखक : हाल कृषि तथा वन विज्ञान विश्वविध्यालयको कृषि संकायमा स्नाकोत्तर तह अध्ययनरत छन्